UXD TEMEL BİLEŞENLER - MENTAL MODEL ve YAKINLIK DİYAGRAMI

Mental Model Nedir?

"Bir kişiyi anlamanın en iyi yolu, dışarıdan görünenin nasıl olduğu ve gören kişiye nasıl hissettirdiği kavramları ile donanmış empatidir."

Odağında kullanıcı olan yani kendi kendine çalışan değil; kullanıcıların çalıştıracağı, işlem yapacağı bir uygulama geliştiriyorsanız kullanıcıları tamamıyla anlamanız gerekir. Kullanıcıların bakış açısıyla uygulamaya bakmalı, onların beklediklerini beklemeli ve onların istediklerini istemelisiniz. 

“Bu ve bunun gibi düşüncelerin çok büyük önem arz ettiği durumlarda kesin birileri bunu düşünmüş ve bir yolunu bulup modelini, diyagramını çıkarmıştır” diye düşünüyorsanız haklısınız. 

İşte bu bahsi geçen empati odaklı modelin adı Mental Model’dir.

İlk olarak Kenneth Craik (1914–1945) tarafından 1943 yılında yayınlanan The Nature of Explanation adlı kitapta ele alınmış olan Mental Model, yurt dışında uzun zamandır kullanılmaktadır. Ülkemizde ise son dönemde dikkatleri üstüne çekmiştir ve artık neredeyse “olmazsa olmaz” denecek düzeyde ele alınan “Kullanıcı Deneyimi Tasarımı” yapı taşlarından biridir. 

Mental Model, insan odaklı bir modellemedir ve bu modelleme insanı sadece “user/kullanıcı” olarak görmekten kaçınır. Bireyin duygusal ve psikolojik özelliklerini ele alır. Geliştirilecek olan bir uygulamada duygusal ve psikolojik etkenlerin kesinlikle göze alınması gerekir. Unutmayalım ki “Eğlence ve Oyunlaştırma” Ux’in de en önemli parçaları arasında yer alır, kullanıcı odaklı tasarımda kullanıcıyı sisteme bağlamak ya da akılda kalıcılık çok önemli bir unsurdur. En sevdiğiniz uygulamaların arayüzlerinde yer alan renkleri düşünün. Psikolojik yapınız dikkate alınarak bu renklere karar verilmiş olabilir mi? 

• Birkaç yıl önce Gmail’in Login ekranında bulunan arka plan rengi için Google’ın mavi rengin tam 41 ayrı versiyonunu analiz etmiş olduğunu unutmayalım. Buradaki hassasiyeti kazandıran şey, renklerin insanlar üzerinde bıraktıkları psikolojik ve duygusal etkilerdir. 

Biraz da Mental Model’in teknik özelliklerine değinelim:

• Mental Model, her bir bölüm içerisinde oluşturulmuş grupları bünyesinde barındırır.
• Katılımcıları temsil eden toplanmış verilerden meydana gelen basit yakınlık diyagramlarıdır.

Günlük yaşamımızdan yola çıkarsak:

Klasik bir sabahımızı ele alalım. Giyinmek, kahvaltı yapmak ve işe gitmek için araca binmek alanlarını sabah diyagramınızın "mental alanları" olarak düşünelim. Tatil günlerine "işe gitmek için araca binmek" alanının yerine "aile ile uzun ve büyük bir kahvaltı" alanını yerleştirebiliriz. Yahut sabahları yorgun/uykusuz kalktığımızda sabah diyagramımızın mental alanına "uyanık kal" alanını ekler ve bu alan içerisinde kahve/çay içer, biraz egzersiz yaparız.

Yani özetle yaratacağımız alanlar ve alanları besleyen destekleyici maddeler olacaktır. Bu maddeler, mevcut durumdaki değişikliklere göre yakınlık diyagramı içerisinde değiştirilebilir ya da yenilenebilir olacaklardır.

Indı Young’ın Mental Models-Aligning Design Strategy with Human Behavior adlı kitabından alınmış olan bu örneğin, modellemesine de bakmak güzel olacaktır.

Tabi bu modelleme gerçek hayatın bir kesiminin modelleme örneğidir. İş hayatında ise artık Mental Model Diyagramları bir işin nasıl yapılacağını gösterme amaçlı olarak kullanılmaktadır. Öyle ki tüm esaslar ve işler ele alınarak oluşturulmuş bir modelleme; hangi iş için oluşturulmuşsa o iş için neredeyse on yıl boyunca kullanılabilir, uzun ömürlü bir iş süreci anlatımı anlamına gelir.

Yani gerek kullanıcıları anlamada gerekse iş sürecimizi modellemede kullanabileceğimiz bir modellemeden bahsediyoruz. 

Kullanıcı Deneyimi konusunda ülkemizde iyi işlere imza atan User Spots der ki: “Mental Model, senaryonun görsel bir tasviridir. Kullanıcının hayatındaki olayları tarif etmek için bir zaman çizgisinden yararlanılır. Düşünce halindeki ürünlerin gerçek hayatta nasıl çalışacağını anlatan bir metottur. Bunun için örnek olarak akış diyagramları da kullanılabilir. Problem çözümlerinde davranışları şekillendirmeye yardımcı olur.”

Bu ifade Mental Model’in tüm özelliklerini açıklar niteliktedir.

Yakınlık (Affinity) Diyagramı Nedir?

Yakınlık diyagramı en basit yorumuyla, birbiriyle ilişkisi olan grupları gösterir.

Direkt örnekle ele alalım: Sabah için krep, akşam için ise soslu makarna yapmayı planlıyor olalım. Yakınlık Diyagramımızı bir market listesi gibi düşünürsek alacaklarımız arasında yer alan yumurta, un ve süt, bir grupta yer alacaktır. Makarna sosu ve makarna ise bir başka grupta yer alacaktır. Çünkü krep için yumurta, süt ve un arasında bir yakınlık; soslu makarna için ise makarna sosu ve makarna arasında bir yakınlık mevcuttur. 

Diyagram içerisinde birden fazla grubun set olarak sunulan ilişkisel davranışları, bize daha yüksek seviyedeki davranışsal grupları sunar: 

• Akşam yemeğinde köfte ve makarna yapmaya karar verdik. Ekmek içi, baharatlar ve kıyma; köfte ile yakınlık içindedir. Makarna ve sosu ise makarna ile yakınlık içindedir. Ancak her ikisi de akşam yemeğini oluşturduğu için set olarak karşımıza çıkarak Yüksek Seviyedeki Akşam Yemeği grubunu oluştururlar.

Şimdi de dilerseniz iş yaşamında kullanılışını örnekleme adına bir Ux iş sürecini kesin olmamakla birlikte modelleyelim;

Örnek olarak düşünülmüştür. Kesinlik içermemektedir, değişkenlik gösterebilir. 

Modelleme içerisinde yer alan alanlara daha yakından bakalım:

Bu bölümde Mental Model kavramının ne olduğunu farklı açılardan ele aldık. Bir sonraki bölümde görüşmek üzere.

Teşekkürler.

Kaynakça

        

        Mental Models: Aligning Design Strategy with Human Behavior

        Written by  Indi Young

http://www.amazon.com/Mental-Models-Aligning-Strategy-Behavior/dp/1933820063

        UserSpots

http://www.userspots.com

        Mental Modeling For Content Work: Creation

        Written by  Daniel Eizans

http://danieleizans.com/2012/03/mental-modeling-for-content-work-creation/

Ozan TÜRK

İş Analisti